Entradas

RUÍDO BRANCO, de Cris Pavón

O relato Ruído Branco, galardoado co 2º Premio do IV Premio de Relatos Mulleres Progresistas está recollido no libro OBRAS BREVES DE IMAXINACIÓN. O Premio de Relatos Mulleres Progresistas foi convocado por vez primeira no ano 2006, vindo substituír o xa veterano de Novela, cun obxectivo moi claro:  animar e fomentar a escrita de narrativa en galego por mulleres, e nada mellor para isto que facer esa convocatoria desde o formato do relato, verdadeiro banco de probas de todo tipo de argumentos e voces e de maior poder de convocatoria para todas aquelas que algunha vez pensaron en contar algunha historia en negro sobre branco.

O resultado final e concreto é este recompilatorio: quince pezas breves dun total de once autoras entre gañadoras, finalistas e mencións especiais do I, II, III e IV Premios, que veñen amosarnos a riqueza temática e de estilos da narrativa galega escrita por mulleres, pero, sobre todo, que veñen dar forma e corpo a un entusiasmo compartido.

 Cristina Pavón recorda no espazo XUNTANZA DE ESCRITORAS o seu relato RUÍDO BRANCO, no espazo de LITERATURA E CIENCIA.

RUÍDO BRANCO

Literatura e ciencia (V). PERDIDOS NO ESPAZO

Retomando o asunto da singularidade tecnolóxica, un dos seus profetas -un home singular, sen dúbida- é Raymond Kurweill, autor entre outras obras de Singularity is near, na que debulla as condicións tecnolóxicas presentes que culminarán nun futuro moi próximo e irrecoñecible, no que a evolución biolóxica experimentará un cambio cualitativo, fusionaranse máquinas e humanos e a intelixencia cibernética alcanzará e superará á humana.

R. Kurweill é unha personalidade sobranceira, cunha intelixencia visionaria que aplica como inventor e pensador. Como inventor, logo de crear o OCR desenvolveu o primeiro scanner para ordenador, e un xerador de voz a partir de texto. Da dixitalización da imaxe pasou á de audio: creou os famosos sintetizadores que levan o seu nome, con bancos de sons que marcaron unha época na música, iniciou aos computadores no recoñecemento de voz, e hoxe fabrica dispositivos de conversación home-máquina. O tacto é o seguinte sentido no que traballa para introducilo na computación.

Pero non só as súas invencións tiveron e teñen grande repercusión. Moitas das predicións que realizou sobre a evolución tecnolóxica a corto-medio prazo víronse cumpridas na pasada década e iso, cando menos, obriga a prestar atención ás de prazo máis longo.

Entre estas últimas salienta a aparición de intelixencia cibernética autoconsciente, algo coherente coa súa implacable liña de pensamento e acción, na que todos os sentidos e capacidades humanas vanse traspasando -bidireccionalmente- ás máquinas. E non menos salientable é o prazo que estima para chegar a ese punto, realmente escaso: contra o ano 2045. Cun pouco de sorte, el pode ser quen de velo. E, sabendo o moito que o home se coida, resúltame difícil desbotar a idea de que os seus cálculos están nesgados polo seu devezo de estar presente nese instante crítico.

Para Kurweill está probado que limitar a inxestión de calorías alonga a vida. Iso, e mais incluír na dieta enormes cantidades de vitaminas e complementos nutricionais dos que el mesmo é fabricante e ocasional publicista, animando -case como aquel horrible Superrato de Terry Toons- a Hipervitaminarse e Mineralizarse! Nas últimas imaxes que vin del -nun capítulo de Redes, hai xa uns anos- imítaballe bastante a un gnomo en camiseta, atemporal, enxoito, practicante entusiasta da restrición calórica.

Bromas á parte, un dos dous protagonistas do relato que vos presento, Perdidos no espazo, deberalle á Kurzweill boa parte das súas cualidades conversadoras. Malia que quizais deba tamén unha parte non desprezable ao efecto ELIZA, grazas ao cal un contestador automático lixeiramente evolucionado pódenos dar unha ilusión de compañía -se o ton e timbre de voz son os axeitados, se estamos moi faltos-. Proxectamos tanto a nosa psique en derredor que, se fai falla, unha sombra pódenos servir de compaña. Xa poñemos nós o resto, xa o animamos como temos animado o universo todo dende os albores da hominización.

Se queres ler o texto, clica aquí. Perdidos no espazo.

Texto: Cris Pavón

Literatura e ciencia (IV). GENIUS

Aínda que non fose o primeiro en usalo, foi Vernor Vinge, científico e escritor de ciencia ficción, quen popularizou a expresión singularidade tecnolóxica para referirse a un punto crítico no desenvolvemento humano no que os cambios serán tan acelerados e profundos como nunca o foron na historia, imposibles de predicir nin sequera a curto prazo e darán lugar a un mundo irrecoñecible. Ese punto, segundo el, vaise acadar basicamente por dous camiños, que nalgúns tramos corren parellos: o desenvolvemento computacional e a manipulación biolóxica.

En principio, a quen lle amarga que as máquinas calculen máis rápido, que os computadores sexan cada vez máis pequenos e se podan levar a calquera parte, que nos fornezan coa enxeñería máis ousada, a cirurxía máis precisa, a condución máis segura? Ofrécennos servizos que non precisamos consumir, pero así dinamizan a economía. Facilitaron a globalización dos mercados e fixéronnos así máis inermes fronte ás corporacións que adquiriron proporcións e mecanismos esmagadores, pero déronnos a ilusión de dispor de información instantánea de calquera parte do globo, de calquera grao de interese. E máis aínda, ou aínda peor -pois esa ilusión informativa xa agromara na época catódica- déronnos a falsa idea de que as redes, a web 2.0, traían máis liberdade ao mundo. Xa non era a frustración impotente e televisiva de ter noticia do que pasa pero non poder facer nada. A nova web proporcionaba unha capacidade de intervención que parecía compensar o perdido coa globalización. Houbo -quen pode crer aínda nela?- houbo unha miraxe de ciberactivismo, chegamos a crer iso tan publicitado de que as redes sociais movían revolucións, molaba, facíanos habitantes dun mundo mellor, mesmo xustificaba a posesión dese smartphone que mercaramos cun certo remorso.

E igual que na evolución das redes informáticas e os seus dispositivos hai tanto aspectos escuros como luminosos, non será diferente o que ocorre coa manipulación biolóxica.

Biotecnoloxía ou selección xenética tense feito dende bíblicos tempos, e antes tamén, ao escoller para cruzar os exemplares que máis enchían o ollo do gandeiro, e a bolsa, por seren moi leiteiros, medraren axiña, resistiren as inclemencias… Mais cando se empregan técnicas de corta e pega dun xen dunha planta nun cromosoma dunha bacteria, poño por caso, falamos de enxeñería xenética e a cousa ponse máis seria. Aí estamos xa nun punto de inflexión na evolución biolóxica, a nosa especie modifica o proceso de herdanza xenética de xeito tan profundo que esa herdanza xa non é… a que viñamos herdando.

A cara luminosa: as aplicacións médicas, o remedio ou a mellora da calidade de vida dos enfermos de diabete, cancros, e outras moitas doenzas. A cara escura: non a coñezo no eido da medicina -un tema demasiado delicado como para que se lle dea publicidade a prácticas dubidosas como modelado de individuos, segregación xenómica, que sei eu-, pero noutros, como o da agricultura, hai exemplos ben claros. O que interesou ás primeiras empresas (velaí o xigante agroquímico Monsanto, dende a década dos noventa do pasado século) foi crear especies de soia, millo e outros cereais capaces de resistir aos propios herbicidas da corporación. Negocio redondo. Véndenlle ao agricultor o tóxico e maila planta resistente ao tóxico, e para rematar o sufrido comprador non pode empregar libremente parte da colleita para sementar o ano vindeiro, pois é propiedade intelectual de Monsanto, e tenlle que comprar de novo a eles a semente. Chamarlle kafkiano é pouco.

Así, unha tecnoloxía que se enxergaba como solución para o problema de alimentar a unha poboación en constante e exponencial crecemento estreábase do xeito máis lamentable con produtos que buscaban exclusivamente o incremento dos beneficios da corporación, con total desprezo da biodiversidade e dos efectos incalculables que podían ter eses produtos ao se liberar no medio ambiente. Se a iso engadimos as prácticas neocolonialistas da corporación e a chantaxe aos gobernos parar asegurarse mercados abertos, para agachar nos etiquetados os produtos obtidos con esas tecnoloxías, para intentar patentar xenomas de especies ceibes con potenciais usos farmacolóxicos, e outras de similar respecto ao ben común e á lexislación dos países, o cadro xeral ensombrécese ben, e o que podemos imaxinar sobre a enxeñería xenética en animais e humanos e de todo menos tranquilizador.

E remato, que me estou estendo de máis nesta presentación. Vivirán as vindeiras xeracións un período no que estas tecnoloxías eclosionarán, quizais con ese punto de singularidade, mais eu, con menos optimismo ca R. Kurzweill (1) sobre a miña esperanza de vida, non creo que o vexa, e matino sobre el en relatos coma este: Genius (2).

Se queres ler o texto, clica aquí. GENIUS

Texto: Cris Pavón

(1) Ray Kurweill: Persoeiro que ten escrito moito sobre a singularidade e a súa proximidade, pero ao que vou
deixar para outra ocasión.
(2) Genius: relato incluído na miña novela Limiar de conciencia.

Literatura e ciencia (III). RELACIÓN DE INCERTEZA

Dende o Renacemento a investigación científica presupuña a existencia dunha realidade externa obxectiva que ía sendo descuberta perante a observación. Elaborábanse teorías que explicasen os feitos observados e propúñanse experimentos que permitisen corroborar ou desbotar esas teorías.

E ese proceso, tería fin?

De entrada, calquera con dous dedos de fronte –medida pouco rigorosa, xa sei– diría que non, que o mundo é grande dabondo como para chegar a coñecelo, amais de que vai cambiando o cal non axuda a sabelo todo. Iso sen contar coa intuición, nada na evidencia cotián, que nos di que non sabemos unha merda de nada.

Pero no propio eido científico houbo un momento no que se chegou ao límite do observable, un límite digamos estrutural, do coñecemento. E ese momento, plasmado por Heisenberg no seu Principio de indeterminación, deu un xiro á concepción do mundo e a realidade, comparable ao de Copérnico uns cincocentos anos antes.

Tamén xirou algo na miña cabeza cando llo escoitei á profesora de Física e Química de COU, Carmen Aranda –que boa profesora foi!–. Logo de aprender e crer que as matemáticas eran a ferramenta para describir o mundo e a natureza de xeito científico, agora, zas! resulta que a última descuberta era que as cousas non se podían coñecer por completo. Se acadabamos moita precisión por unha banda, iámola perder por outra. Para coñecer se precisaba interactuar, o feito de coñecer mudaba sen remedio o obxecto observado, así que nunca iamos coñecer exactamente o que estabamos a observar. Canto máis afondásemos no seu coñecemento, máis o iamos cambiar. Era a confirmación do que a experiencia dicíanos decontino, que a percepción inflúe no obxecto percibido, algo que aprenderamos había moito nas relacións sociais –sei que sabes que che estou mirando, e sei que sabes que sei que o sabes­–. Pois velaí que non só ocorría nas relacións sociais, tamén nos niveis ínfimos da materia.

A ciencia esboroábase?

Calma, calma, iso era no nivel microscópico. No macroscópico seguían a funcionar as medicións de adoito… pero xa non me valía. Ter unha aproximación estatística, era o máis que se podía acadar pola propia natureza do acto de coñecemento. Se aquel home o puxera tan ás claras, aínda que con fórmulas inintelixibles para nós, que sentido tiña teimar naquela liña?

Desa e doutras matinacións arredor do que podemos ou non saber naceu este relato,

Relación de incerteza.

Texto: Cris Pavón

 

Memoria e literatura son unha parella indisociable…

Memoria e literatura son unha parella indisociable, tautolóxica case. A escrita, mesmo a linguaxe, que son senón unha extensión da memoria? Memoria como coñecemento, estrutura viva das informacións que extraemos do medio.

Atopámolas onde sexa que ollemos. Dende as narracións orais máis antigas ata contos como o paradoxal “Funes el memorioso” onde Borges amosa o esquecemento como condición inexorable do avance do tempo, ou o oxímoron –quizáis só aparente- de “Recuerdos inventados” de Vila Matas, e tantos máis salientables que os límites deste texto fanme desbotar. Mais nunca sen facer reverente mención do santo patrono, o home que mergullou nelas con profundidade e alento incomparables, e que cuñou cunha magdalena ese tipo de lembranza que asolaga a conciencia cun eu antigo, o xeito de memoria máis potente que podemos ter, experimentando durante uns felices intres que seguimos a ter connosco ese eu que fomos. e ao que tanto apego tivemos.

Durante moito tempo pertencín eu a ese período magdaleniense –desculpen o chiste- cativada polo inmenso da arela proustiana, que quizais contribuiu a facer a miña relación coa escrita  angustiosa e improdutiva. Pero a memoria –a vida- non pode ficar sempre nun territorio e xa que logo explorei outros periodos, outros estratos xeolóxicos, e, como xa contei en anteriores entregas, atopei na ciencia unha inspiración. Nos antropólogos á busca dos nos nosos máis remotos devanceiros, nos achados paleontolóxicos que nos teñen aclarado a nosa natureza e condición -sempre coa evolución na orixe/explicación de todo- e da fascinación que esas pescudas me teñen producido, naceu o relato Excavacións. A memoria fósil da colectividade tomada como modelo da memoria personal.

E sigo a escribir relatos coa memoria como protagonista. A neurobioloxía ten moita luz que deitar no funcionamento da memoria e os procesos cognitivos. Como se forman as pegadas mnémicas no cerebro, como recuperamos as lembranzas, como e por que esquecemos, que información se fai consciente ou inconsciente… Todos os mecanismos que conforman a nosa identidade teñen o soporte da memoria. Como non incorporalos dalgún xeito á narrativa?

Se queres ler o texto clica aquí Excavacións

Texto: Cris Pavón

Literatura e ciencia (II)

Hai moitos anos –vintecinco xa- mentres facía algo que daquela me encantaba e que xa practicamente non fago nunca -remexer nos andeis dunha libraría- atopei un libro que abriu para min un filón inesgotable. Non só polo exemplar en si, senón pola colección á que pertencía e o que ela representou.

Aínda o teño comigo: Controversia sobre mentes y máquinas, da editorial Tusquets. Colección Metatemas, dirixida por Jorge Wagensberg. Contén unha escolma de ensaios sobre Intelixencia Artificial de senlleiros autores –Turing entre eles, o primeiriño- cos que eu alimentaría de aí en adiante un xeito diferente de facer preguntas sobre a nosa condición e natureza: o xeito cibernético, o enfoque do procesamento da información. Máis adiante engadiríalle á pescuda lecturas de sicoloxía cognitiva, lingüística e bioloxía, sen deixar nunca a omnipresente literatura, facendo ao meu xeito o percorrido que antes trazara un tal Brockman, do cal non tiña noticia aínda.

Pero volvamos ao libro Controversia sobre mentes y máquinas. Cuberta prateada, lixeiramente granulosa, e unhas 160 páxinas que me deron para roer semanas e para empezar a fornecer de estrutura ás matinacións sobre ese tema que revoaban había tempo pola miña cabeza. Algúns deses artigos lidos hoxe non soportan ben o paso do tempo, sobre todo polos avances efectuados en neurociencia, que propician outro enfoque non baseado na lóxica formal. Pero outros siguen suscitando preguntas non respostadas, e todos alentan no mesmo: preguntas esenciais sobre nós mesmos feitas dende o método de coñecemento científico.

En calquera caso, amais do libro, descubrira algo moito máis importante: a colección enteira, Metatemas. E con ela a constatación de que existía xente coma min que sen ser especialista nun área da ciencia quería entender na medida do posible o que nela se facía. E a descuberta de que había científicos de primeira liña –Schrödinger, Monod, Prigogine, esoutros que iría coñecendo- que puñan o seu traballo ao alcance de calquera que tivese unha formación básica e un interese verdadeiro en entender o que eles explicaban, os seus achados e as implicacións que tiñan.

Dei así co que axiña chamarían Terceira Cultura, síntese das clásicas Ciencias e Letras, especie de corpo calloso que une eses dous hemisferios en constante comunicación, por moito que teñan cadanseu lado no cráneo. Unha cultura interdisciplinar que busca achegas fóra do seu predio. En palabras de Brockman, que cuñou o termo: “A terceira cultura é unha nova filosofía natural, que desenvolve un novo conxunto de metáforas para describirmos a nós mesmos, as nosas mentes, o universo e todo o que sabemos del.”

Texto: Cristina Pavón